20/12/2004

Geachte heer de Zwart,



In "De Dageraad 1900-1940. Vrijdenkers in verzuild Nederland" (Utrecht: Het

Humanistisch Archief, 2003), noemt Jo Nabuurs A. Börger als een bekende

Dageradiaan en een belangrijk spreker voor de VRO. Volgens Gerard Mentjox

(schrijver van 'Radio in dienst van de rede', een uitstekende

doctoraalscriptie (Universiteit Nijmegen, 1995) over de Vrijdenkers Radio

Omroep tijdens het interbellum) heeft Börger inderdaad de radiorede 'cultuur

en vrijheid' uitgesproken voor de VRO-microfoon op 2 maart 1935. Mentjox

schrijft daar het volgende over:



» Geschrapt door de ROCC [Radio Omroep Controle Commissie] zijn tezamen 56

regels als gezags- of godsdienstondermijnend of de buitenlandsche politiek

rakend (tegen het fascisme; en 'Het religieus besef is reeds eeuwenlang

verdwenen in Europa, om van Amerika maar niet te spreken; privaateigendom

van productiemiddelen is anti-cultureel.) Korte inhoud door de ROCC: 'De

begrippen cultuur en vrijheid zijn identiek. Zonder vrijheid en cultuur gaat

Europa ten onder in materialisme, hebzucht, armoede en ellende. "Der Mensch

ist frei! Sich fuegen, heisst luegen".' « (Mentjox 1995, p.192-193)



Mentjox baseert zich in zijn teksten over de diverse radio-redes van de VRO

in het algemeen op de vrijdenkersbladen 'De Vrijdenker' en 'VRO-Nieuws',

het RODI-Archief in Algemeen Rijksarchief te Den haag (inv.nrs. 168-171 en

259), het archief van de ROCC in het IISG te Amsterdam (inv.nrs. 1-59) en de

archieven van de Radioraad en ROCC in Rijswijk (inv.nr. 98). Hij heeft de

informatie met stukjes en beetjes bij elkaar gesprokkeld. (Mentox 1995,

p.177)



Waarschijnlijk is de integrale tekst van de lezing niet bewaard gebleven -

hij is in ieder geval niet officieel gepubliceerd en niet gevonden in het

(voor zover ik kan nagaan grondige) onderzoek van Mentjox.



Ik hoop dat ik u op deze manier naar tevredenheid geinformeerd heb.



Met vriendelijke groet,



Wouter Kuiijlman

medewerker Het Humanistisch Archief     Terug naar Biografie.